Onder Dries van Agt bogen we niet naar links en we bogen we niet naar rechts. Met zijn compromissen schikte Ruud Lubbers zich altijd op zijn troon in het midden van het landschap. Balkenende werd toegezongen met het volgende lied: “het pad van Jan Peter, de koers van het CDA, juist nu bewijst die middenweg zijn waarde.” Dat was het CDA. Van de traditionele partijen was duidelijk waar zij stonden op het sociaaleconomische spectrum: PvdA links van het midden, VVD rechts daarvan en het CDA in het midden. Dat is het CDA niet langer. Want na het vertrek van Jan-Peter Balkenende koerste het CDA naar rechts. Het leverde tot op heden een structureel electoraal verlies op, wat maakt dat het enige waarin het CDA nu nog het midden houdt haar zetelaantal is.
Een kleine geschiedenis van de verrechtsing
De verrechtsing kreeg op verschillende terreinen vorm. Onder Maxime Verhagen – in een samenwerking met de PVV – en Sybrand van Haersma-Buma – met zijn “joods-christelijke waarden”-retoriek en het volkslied als paradepaardje – gebeurde dit op sociaal-cultureel vlak. Pieter Heerma zette dit voort met een pleidooi voor het sociaal-conservatisme als ondertitel van de partij.[1] Heel even leek dat te veranderen, toen Hugo de Jonge in zijn paar maanden als lijsttrekker pleitte voor een politiek van het midden. Daar kwam na zijn bliksem-aftreden echter direct weer verandering in toen Hoekstra de partij in de markt zette. Zoals Jack de Vries het verwoorde: Wopke zocht in zijn gekibbel met Ploumen naar “rechtse kleur op de wangen”. Of het nou bedoeld was of niet, met een gehamer op de aanpak van drugscriminaliteit, een verkorting van de WW (ook al lag het genuanceerder) en een continu pleidooi voor de middenklasse, was het CDA een “reservewiel van een rechtse coalitie”.[2]
Herhaling van zetten
En dat nog wel in een campagne waarin “normen en waarden” in de top drie van belangrijkste thema’s gepeild werd. Tien jaar van verrechtsing hebben geen zetelwinst en wel ledenverlies gebracht. Het is dus tijd om afscheid te nemen van de Donner-doctrine.[3] Pijnlijk genoeg is tot nu toe vaak een herhaling van zetten zichtbaar. Zo schreef (sinds kort helaas) ex-CDA’er Dave Ensberg-Kleijkers in ‘De Kanttekening’ drie conclusies op van eerdere evaluatieonderzoeken.[4] Treffend was dat het CDA een ‘zelfgenoegzame’ bestuurderspartij was geworden volgens de commissie-Gardeniers.[5] Frappant genoeg wordt dat nu weer geroepen als reden om ondanks het verlies toch te gaan formeren. Met net tien jaar Rijnhal indachtig en de samenwerking met Forum in Brabant als open wond lijkt dat nu echter verdacht veel op politieke kamikaze. Maar, wordt dan gezegd, we kunnen in deze grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog toch niets anders dan verantwoordelijkheid nemen? Dat staat buiten kijf, maar juist de periode van samenwerking met die andere rechtspopulist, Geert Wilders, toont hierin de weg. Rutte-I wordt dan wel herinnerd als gedoogd door de PVV en Job Cohen stelde in het debat over de regeringsverklaring dat er slechts ‘een klein muizengaatje [nodig was] om haar poot door te steken.’ In de praktijk waren het SGP, CU, D66, GroenLinks en de PvdA die vanuit constructieve oppositie samen met dat kabinet Nederland uit de financiële crisis loodsten die – evenals de coronacrisis nu – toen overigens ook als ongeëvenaard in omvang werd beschouwd. Laat het CDA als grootste oppositiepartij na de PVV nu een dergelijke constructieve vervullen. Klaver en Ploumen sorteerden met hun gezamenlijke motie op donderdag 29 april al voor op een plek aan de formatietafel. Ons past bescheidenheid, nu echt. Vanuit de oppositie kan profiel opgebouwd worden. In deze tijd van een historisch ongekende fragmentatie, kan juist het CDA de roepende in de woestijn zijn met een gematigde politiek.
Kernwaarden re-visited
Om te beginnen, kunnen we publieke gerechtigheid bieden vanuit Omtzigts nieuw sociaal contract. Door zijn verhaal over macht en tegenmacht te koppelen aan Hoekstra’s ode aan Borstlap, krijg je een krachtige, nieuwe sociaaleconomische visie over de breedte. Dan heb je een duidelijke alternatieve visie op de arbeidsmarkt die niet aandoet als VVD-light. Verder kan op het gebied van civil society de gespreide verantwoordelijkheid opnieuw vorm worden gegeven: niet meer aan de leiband van de Rijkssubsidies die inspraak belemmert. Sociale bewegingen zijn tegenwoordig sowieso minder strak georganiseerd. Speel daarop in, dan kan het burgerinitiatief weer herleven. Ten derde: zet in op barmhartig realisme voor de huidige kwetsbaren, zoals vluchtelingen, daklozen en bijstandsgerechtigden. Dit kan alleen door solidariteit te bouwen op publieke gerechtigheid en gespreide verantwoordelijkheid. Geef de overheid een gezicht en zorg voor voelsprieten in de vorm van jongerenwerkers, wijkagenten en vrijwilligers bij sportclubs. Rentmeesterschap ten slotte, geven we vorm door eindelijk over te schakelen naar een helder klimaatbeleid, want we leven ‘niet van brood alleen’. Een doorrekening die door het PBL als onvoldoende wordt bestempeld is – alle kritiek op het model daargelaten – ronduit beschamend. De inzet op draagvlak als brug tussen een linkse afslag en die van een van argwaan ten opzichte van maatregelen, is goed, maar gebruik daarbij ‘een beleid op hoofdlijnen’ en ‘wij doen het Europees’ niet als excuus.
Zo kunnen we eindelijk weer eer doen aan de politiek van het midden: wij buigen niet naar links en we buigen niet naar rechts.
* Dit artikel verscheen in een iets ander jasje eerder op https://christendemocraat.nl/cda-wees-geen-vvd-light/.
[1] https://www.tijdschriftcdv.nl/inhoud/tijdschrift_artikel/CD-2017-1-10/Het-CDA-behoeft-de-ondertitel-sociaal-conservatief-1
[2] https://www.nrc.nl/nieuws/2021/03/15/ploumen-pvda-waar-is-sociale-gezicht-cda-a4035636
[3] https://joop.bnnvara.nl/nieuws/donner-doctrine-klopt-niet-er-is-electoraal-nauwelijks-grensverkeer-tussen-het-cda-en-de-populisten
[4] https://dekanttekening.nl/columns/hoe-het-cda-deze-klap-te-boven-kan-komen/?amp
[5] https://d14uo0i7wmc99w.cloudfront.net/Organisaties/Visiegroepen/Publicaties/Rapport_Evaluatiecommissie_Gardeniers.pdf
