In een interview met de NRC vertelt de voorzitter van het Europese Hof in Luxemburg, Koen Lenaerts, dat alle lidstaten post-Karlsruhe onder de EU-verdragen gelijk blijven.[i] Het Duitse constitutionele hof oordeelde dat het functioneren van de Europees Centrale Bank strijdig was met de Duitse grondwet. Ondanks de kalmerende woorden van de voorzitter worden EU-juristen onrustig van de mogelijke gevolgen van het oordeel voor Oost-Europese lidstaten zoals Hongarije en Polen. Zij kunnen immers de uitspraak van Karlsruhe gebruiken om hun eigen dissidente houding ten opzichte van de Europese rechtsorde kracht bij te zetten.[ii] Het versterkt de bestaande zorgen over democratie en rechtsstaat in de regio.
Onder Viktor Orban en zijn Fidesz-partij kwamen in Hongarije de vrije pers, de vrijheid van meningsuiting en de onderwijssector steeds verder onder druk te staan.[iii] Ter bestrijding van het Coronavirus stemde recent een meerderheid in het parlement in met een wet die het mogelijk maakt voor de Hongaarse regering om per decreet te regeren.[iv] Freedom House stelde in het laatste jaarlijkse Nations in Transit rapport dat Hongarije nu openlijk ondemocratisch is en daarmee is afgegleden naar een hybride-regime – een ondemocratisch bestuur met democratische elementen.[v]
De Hongaarse ontwikkelingen vormen een van de vele hoofdpijndossiers van de Europese samenleving – terwijl er buiten een geopolitieke storm woedt, blijven de lidstaten onderling verdeeld. In zijn laatste boek, Grote verwachtingen, beschrijft Geert Mak een gesprek met zijn vriend de Hongaarse schrijver György Konrád. Konrád zegt: “Orbán weet ook heel goed dat zijn vrienden hem, als het Europese geld op is, onmiddellijk zullen verraden”.[vi] En inderdaad, uit een onderzoek van de New York Times blijkt dat er massaal EU-geld in de zakken van de elite om Orban heen belandt.[vii] Dit is niet ongewoon voor leiders met autocratische trekjes: hun bewind wordt vaak verstevigd door invloedrijke figuren die de leider in het zadel houden zolang zij daar wel bij varen. Precies deze kleptocratische uitspattingen moeten bestreden worden. Het kan de basis zijn voor een strategie om rechtsstaat en democratie in Hongarije te herstellen.
Deze elite moet hard geconfronteerd worden met de realiteit van de rechtsstaat. De Europese Commissie moet strenger toezien op de juiste allocatie van EU-subsidies, de Europese Volkspartij waar Fidesz nog steeds lid van is, moet Fidesz verwijderen uit haar familie en reciprociteit moet nog meer de basis worden waarop er wordt samengewerkt met de Hongaarse overheid. Tegelijkertijd moet er rekening worden gehouden met de Hongaarse burgers.[viii] De politicoloog en Oost-Europa kenner Ivan Krastev karakteriseert het postcommunistische gevoel in de voormalige Sovjetstaten als een: “a fear of cathing the wrong [ideologische] train”.[ix] Na de koude oorlog spiegelden de landen zich aan het Westerse model van liberale democratie, maar zodra die kleine scheurtjes ging vertonen, ontstond er onrust. Hier spelen de Orban-types graag op in.
Brussel, Luxemburg en de Europese
hoofdsteden dienen streng te zijn op de naleving van rechtsstaat en democratie.
Koen Lennaerts stelt dat het hof toeziet op strenge naleving van Europese
wetgeving, maar dat het aan de lidstaten is om dit goed uit te leggen aan haar
burgers. Tegelijkertijd moeten Europese bestuurders meer begrip opbrengen voor
de mensen in het voormalige Oostblok. Onzekerheid, twijfel en angst liggen ten
grondslag aan het rebelse sentiment. “Dit land is niet van Orbán, dit land is
van ons”, besluit Konrád zijn betoog – het Hongaarse volk verdient haar eigen
toekomst.
[i] ‘President Koen Lenaerts: ‘Europese Hof komt meer center stage’ https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/17/president-koen-lenaerts-europese-hof-komt-meer-center-stage-a4000000
[ii] ‘Eastern European states sense opportunity in German court ruling’
https://www.ft.com/content/45ae02ab-56d0-486e-bea5-53ba667198dc
[iii] ‘How Orban’s decade in power changed Hungary’
[iv] ‘No more red lines left to cross: The Hungarian government’s emergency measures’
[v] ‘Nations in Transit 2020: Dropping the Democratic Façade’
https://freedomhouse.org/report/nations-transit/2020/dropping-democratic-facade#Facade
[vi] ‘Grote verwachtingen’ Geert Mak (2019) Atlas Contact: Amsterdam
[vii] ‘The Money Farmers: How Oligarchs and Populists Milk the E.U. for Millions’
[viii] Veel minder EU-geld voor Hongarije en Polen
https://www.bnr.nl/nieuws/internationaal/10345129/veel-minder-eu-geld-voor-hongarije-en-polen
[ix] ‘The Light that Failed’ Ivan Krastev & Stephen Holmes (2019) Penguin Random House: London
